اقتصاد های وابسته به نفت چه آینده ای را برای خود تصور می کنند؟

عربستان صعودی به عنوان یکی از بزرگترین صادر کنندگان نفت جهان، گفته که می خواهد اعتیادش به نفت را با اصلاحاتی که دور از دسترس به نظر می رسد، ترک کند. اما عربستان صعودی تنها اقتصاد وابسته به نفت در جهان نیست و کشور های دیگری نیز فقط دل به صادرات نفت بسته اند و چرخ اقتصاد کشور را با همین صادرات می چرخوانند. در ادامه می خواهیم در ابتدا به اقتصاد های وابسته به نفت بپردازیم و کشور هایی که به این صادرات متکی هستند را معرفی کنیم.

اما موضوع اصلی بحث این است که آیا اقتصادی های وابسته به نفت به فکر آینده خود بدون اتکا به نفت هستند؟

کدام کشور ها بیشترین وابستگی به صادرات نفت را دارند؟

نموداری که در ادامه می بینید، کشور هایی را نشان می دهد که به صادرات کالای نفتی شامل گاز طبیعی، زغال سنگ و نفت و محصولات نفتی وابسته هستند.

عربستان صعودی رتبه یازدهم را دارد.کشور هایی که نفت، 90 درصد از صادرات آن ها را تشکیل می دهد شامل الجزایر، آذربایجان، برونئی دارالسلام، عراق، کویت، لیبی، سودان و ونزوئلاست.

نمودار زیر داده های بانک جهانی در سال 2012 است که درآمد نفتی به عنوان بخشی از تولید ناخالص داخلی کشور های وابسته به صادرات نفت را نشان میدهد.

در این نمودار عربستان صعودی در جایگاه سوم، بعد از کشور های کویت و لیبی است که حدودا 45 درصد تولید ناخالص داخلی آن ها وابسته به نفت است.

عربستان صعودی گفته که از طریق اصلاحاتی می خواهد به اعتیاد نفتی اش پایان بدهد و حالا بخش های حکومتی را باسازی می کند تا بتواند سیاست های خروج از اتکا به نفت را پیاده سازی کند.

این خواست آن ها برای تغییر رویه باعث شده تا قیمت نفت با شتاب زیادی کاهش یابد. به طوری که بیشترین قیمت هر بشکه نفت در ژوئن 2014 برابر با 115 دلار آمریکا بوده و این میزان در پایان فوریه 2016 به 35 دلار آمریکا رسیده است.

تصمیمات عربستان صعودی برای کاهش وابستگی به نفت

عربستان صعودی که کشوری با نظام پادشاهی است در طی برنامه ای به نام چشم انداز 2030 تصمیم دارد تا خودش را در عرض 15 سال برای آینده ای با کمترین اتکا به درآمد نفتی آماده کند.

در پایان ماه آوریل، ولیعهد پادشاهی عربستان صعودی، محمد بن سلمان درباره این اصلاحات سخنرانی کرد و از تصمیم خود برای ساخت بزرگترین صندوق مستقل دارایی در جهان، خصوصی سازی شرکت نفتی آرامکو صعودی که متعلق به حکومت است، حذف یارانه انرژی و گسترش و بهبود تاثیرگذاری حکومت خبر داد.

تصمیمات کویت برای کاهش وابستگی به نفت

در نزدیکی عربستان، کویت نیز فکر های مشابهی دارد و بابت این که جزوی از اقتصاد های وابسته به نفت به حساب می آید، نگران است.

کویت نیز قصد دارد تا با سرمایه گذاری های غیر نفتی، بتواند آینده خود را تامین کند.

البته که تا به حال آن قدر که باید در کویت در این زمینه قدمی برداشته نشده است اما با توجه به سرمایه گذاری هایی که در گذشته در شاخاب پارس صورت توسط کشور های حاشیه صورت گرفته، در کویت نگرانی کمتری از این بابت وجود دارد.

در این زمینه اقتصاددان بازار به نام جیسون توی می گوید :

کاهش قیمت نفت برای اقتصاد های حاشیه این شاخاب نباید مشکل ساز باشد چرا که در دهه های گذشته احتیاط هایی در این باره صورت گرفته است.

بسیاری بر این باور هستند که با این که واحد پول کویت با ارزش ترین واحد پولی جهان است اما وابستگی زیاد این کشور به صادرات نفت می تواند مشکلات زیادی برای اقتصاد این کشور و واحد پولی آن نیز ایجاد کند.

کویت پیش از این که در سال 1990 درگیر جنگ با عراق شود، اقتصاد پر رونقی در شاخاب پارس بود.

البته به لطف ثروت نفتی اش توانست جایگاه خود را باز پس گیرد ولی امروزه دوباره پس از این افت شدید قیمت نفت خام برنت این کشور سعی دارد تا سناریوی اقتصادی جدیدی را بچیند.

کویت پس از این که با مشکلات دور نشدن از اتکا به نفت آشنا شده، حالا در حال پیدا کردن نقشه راهی برای رویارویی با این مشکل آینده است.

در ژانویه سال گذشته این کشور طرحی جدید را رونمایی کرد که در آن به تبدیل این کشور به قطب فرهنگی و اقتصادی تاکید شده است.

بدون در نظر گرفتن مسائل مهم، در این نقشه هدف بر این است که درآمد کشور از 13.3 میلیارد دینار کویت برای امسال تا سال 2035 به 50 میلیارد دینار کویت برسد.

البته که پیش از این هم نقشه های زیادی در کویت برای کاهش وابستگی به نفت کشیده شده بود ولی جدی گرفته نمی شد اما به نظر بعضی از کارشناسان، کویت این بار مصمم تر شده است.

تصمیمات ایران برای کاهش وابستگی به نفت

ایران هم یکی از بزرگترین صادر کنندگان نفت جهان است و اما همان طور که از نمودار اقتصاد های وابسته به نفت مشخص است، اتکا کمتری نسبت به دیگر کشور ها دارد.

طبق گزارش های رسمی، میزان وابستگی به نفت در بودجه سال 1397 کمتر از 35 درصد هدف گذاری شده است.

هر چند هنوز آمار و ارقام بودجه نهایی نشده و از این رو نمی توان رقمی دقیق در این حوزه را ارائه داد، اما بررسی روند طی شده نشان می دهد به رغم افزایش قابل توجه صادرات نفت، افزایش وابستگی به آن در دستور کار نیست.

دولت در بودجه سال آینده قیمت هر بشکه نفت را ۵۰ دلار پیش بینی کرده است.

برآوردهای جهانی از بازار نفت نیز نشان می دهد این قیمت می تواند مبنای عمل قرار گیرد و با توجه به توافق اوپک و غیر اوپک در حراست از بازار، این قیمت برای سال آینده شمسی قیمتی قابل تحقق و دستیابی است.

بررسی میزان وابستگی به نفت در بودجه های سنواتی در این شرایط نشان می دهد، طی سیزده سال اخیر سال های ۱۳۸۵ و ۱۳۸۷ نفتی ترین بودجه های سیزده سال اخیر را از آن خود کرده بودند.

در عین حال کمترین وابستگی به نفت در سال ۱۳۹۴، سالی که سخت ترین سال اقتصاد ایران لقب گرفته و سال پس از آن اتفاق افتاده است و جدول زیر نشان دهنده میزان وابستگی بودجه های سنواتی به نفت در سال های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۵ است.

— وبسایت رسمی روزنامه دنیای اقتصاد

نتیجه گیری

با این که منابع نفتی اندک است و هر روز هم کمتر می شود، اما به نظر نمی رسد که وابسته ترین اقتصاد ها به نفت هنوز راه چاره جامعی برای خارج شدن از این مشکل پیدا کرده باشند.

در این نوشته سعی شد تا به بررسی اقتصاد های وابسته به نفت که زمزمه هایی از کاهش اتکای خود به طلا سیاه داشته اند، پرداخته شود.

کشور های دیگری مانند عراق در صدر جدول وضعیت نابسامانی دارند و مشخصا هنوز در حال باسازی ساختار های ضروری هستند.