سوئیفت (SWIFT) چیست و کاربرد آن در ایران چگونه است؟

سوئیفت کوتاه شده عبارت Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication به معنای جامعه جهانی ارتباطات مالی بين بانکی و بزرگترین سیستم پیام رسانی الکترونیک پرداخت در سراسر جهان است که بیش از 6 تریلیون دلار مبادله مالی در روز را طبق تخمینی که در سال 2012 زده شده، انجام می دهد. تقریبا از سال 1371 بانک های ایرانی مانند بانک ملی، بانک ملت، صادرات، تجارت و سپه مجوز راه اندازی انواع خدمات سوئفیت در کشور را گرفتند. در این نوشته در ابتدا درباره مفهوم سوئیفت و کاربرد های آن توضیح می دهد و سپس نگاهی به استفاده از خدمات این سیستم در ایران خواهیم انداخت.

سوئیفت (SWIFT) چیست؟

اگر چه سوئیفت از سیستم های انتقال اعتبار الکترونیکی تشکیل شده اما به خودی خود هیچ گونه اعتباری را انتقال نمی دهد. در واقع این سیستم اصلا کاری با پول ندارد.

در هسته این سیستم، سوئیفت اساسا یک سیستم پیام رسانی بین بانکی است. دارای یک زبان استاندارد است که موسسات برای گفتگو درباره دستورالعمل های پرداخت و انتقال دیگر اطلاعات به یکدیگر از آن استفاده می کنند.

پیام های سوئیفت به زبانی به نام FIN نوشته می شوند. نمونه ای از کد های زبان FIN را در تصویر می توانید ببینید.

اصلیت سوئیفت مشخص می کند که چگونه به رغم تنش ها، نهاد های رقیب و مشترک و المنافع به شکلی تاریخی تا با یکدیگر مشکلات مشترک خود را حل کنند. در این مرحله مشکل پرداخت های بین بانکی است.

تاریخچه کوتاه پیدایش سوئیفت

پیش از پیدایش سوئیفت، چیزی به نام Telex (تلکس) وجود داشت. همین نکته مثبتی بود تا به جای این که یک سیستم از پایه و از ابتدا ساخته شود به جای آن از سیستم تلکس برای تحقق نیاز های جدید استفاده شود.

Telex یا Teleprinter Exchange یکی از ابتدایی ترین روش های انتقال اطلاعات بود که در طی جنگ جهانی دوم ساخته شد. اگر چه ریشه آن در ارتش بود، به سرعت توسط موسسات مالی به منظور استفاده به عنوان سیستم ارتباطی بین المللی مورد استفاده قرار گرفت.

در دهه 70 میلادی تلکس قدیمی شده بود : به شدت آهسته بود (در هر ثانیه یک بایت منتقل می کرد)، فاقد استاندارد های قالب بندی بود (محدود سازی امکان اتوماسیون) و در برابر تهدیدات تکامل یافته ایمن نبود (بعد از مدت ها در شبکه های تلفن کار می کرد).

در همین دوران، سیستم های انتقال پول الکترونیکی داخلی شروع به پیدایش کردند تا به این ترتیب کاغذ ها از روند پرداخت ها حذف شوند. (در نظر داشته باشید که اصرار برای رفتن به سمت نظام بدون کاغذ فرآیندی بود که از دهه 60 میلادی شکل گرفت).

فرق آن این بود که سیستم های انتقال پول الکترونیکی در واقع پول منتقل می کردند. ولی آن ها معمولا از پیام های تلکس برای دریافت اطلاعات درباره این که چه اتفاقی نیاز است تا بیافتد، استفاده می کردند.

بنابراین در سال 1973، پس از مدت ها مطالعه و صحبت، گروهی از بانک ها سوئیفت را به عنوان جایگزین تخصصی تلکس راه اندازی کردند. آنها بروکسل را به عنوان مکانی برای دفتر مرکزی خود انتخاب کردند و انتخاب شهر هایی مانند لندن یا نیویورک موضوع را سیاسی می کرد.

سه سال بعد از این که سوئیفت شروع به کار کرد، از یک پلتفرم پیام رسانی، سیستم کامپیونر برای اعتبارسنجی و مسیریابی پیام ها و تعدادی استاندارد پیام رسانی تشکیل شده بود. بیش از 500 موسسه از 22 کشور به این سیستم متصل شدند.

امروز، بیش از 11,000 موسس در بیش از 200 کشور به سوئیفت متصل هستند. تنها در سال 2015، 6.1 میلیارد پیام FIN از طریق این شبکه ارسال شد.

سوئیفت چگونه کار می کند؟

سوئیفت از سیستمی از کد ها استفاده می کند تا مشخص کند که یک انتقال از کجا انجام می شود، به کجا می رود و چگونه به آن جا می رسد. این رشته های تشکیل شده از حروف الفبا مشخص کننده کد موسسه، کد کشور، کد موقعیت مکانی و کد شعبه است. به این ترتیب این سیستم از این نظر از سیستم مسیریابی عددی ایالات متحده متفاوت نیست.

یادآوری این نکته خوب است که چون سوئیفت در واقعیت پولی ارسال نمی کند، موسسه هایی که از این شبکه استفاده می کنند برای انتقال اعتبار می بایست با یکدیگر مرتبط باشند.

هر موسسه اقتصادی یک رابط کاربری اختصاصی سوئیفت در محل (به عبارت دیگر یک پایانه کامپیوتری) در محل دارد. اکثر بانک ها سیستم سوئیفت مخصوص به خود را راه اندازی می کنند تا به این ترتیب از دیگر بخش های شبکه مجزا باشند.

کاربران (معمولا بانک ها) می توانند وارد این پایانه ها شوند تا به صورت دستی پیامی وارد کنند. این پیام ها را حتی می تواند با سیستم کامپیوتری موسسات به صورت خودکار ساخت و به پایانه ارسال کرد. سپس پایانه پیام سوئیفت را به پردازنده محلی در کشور فرستنده می فرستد. پایانه ها فقط از طریق خطوط اجاره ای، دایل آپ یا اتصال به شبکه عمومی اطلاعات به پردازنده ها وصل می شوند.

از این جا به بعد، پردازنده محلی (مثلا بانک مرکزی در ایران) داده ها بررسی و نگهداری می کند و به مرکز عملیاتی می فرستد که این مرکز پیام را به پردازنده در کشور مقصد (دریافت کننده پیام) ارسال می کند. آن پردازنده پیام را به پایانه دریافت کننده می دهد و سپس تایید ارسال را بر می گرداند.

انتقال پول با سوئیفت

در واقع انتقال پول در سطح بین المللی یک بحث بین بانک هاست و به سوئیفت ارتباطی ندارد. سوئیفت فقط نقش ارتباط دهنده بین بانک ها را ایفا می کند.

فرض کنید دو مشتری در یک بانک در دو کشور مختلف هستند و می خواهند پولی را منتقل کنند. مشتری در کشور A از بانک می خواهد تا پولی را به مشتری در کشور B ارسال کند. شعبه A حالا به همتای خود از طریق سوئیفت می گوید که چه کار باید کرد. سپس بانک پول را انتقال می دهد و جزئیات انتقال را در سیستم حسابداری خود وارد می کند.

البته اصل قضیه کمی پیچیده تر از این است و معمولا بیش از یک موسسه مالی در این موضوع درگیر هستند.

برای نمونه، اگر یک موسسه مالی شعبه ای در کشور مقصد نداشته باشد، ممکن است نیاز باشد تا از دیگر موسسه ها کمک بخواهد. اگر هر دو بانک حساب هایی در یک موسسه سومی داشته باشند، آن ها باید از آن بانک سوم برای تسریع کار ها استفاده کنند.

پرداخت ها از طریق سوئیفت معمولا بین 1 تا 3 روز کاری زمان می برد تا به مقصد برسد ولی ممکن است بنا به یک سری دلایلی مانند تفاوت در ساعت کشور های مختلف بیشتر هم زمان ببرد.

انواع پیام هایی که می توان از طریق این شبکه ارسال کرد به شکل زیر هستند.

• پیام‌های گروه یک: دستور پرداخت ها و چک ها
• پیام‌های گروه دو: نقل و انتقال بین بانکی
• پیام‌های گروه سه: معاملات ارزی
• پیام‌های گروه چهار: وصولی‌ها
• پیام‌های گروه پنج: بورس و اوراق بهادار
• پیام‌های گروه شش: فلزات گران‌بها و سندیکاها
• پیام‌های گروه هفت: اعتبار اسنادی، ضمانت‌نامه
• پیام‌های گروه هشت: چک های مسافری
• پیام‌های گروه نه: صورت‌حساب ها و مدیریت وجوه

برخی مزایای استفاده از این شبکه :

• استاندارد
• قابليت اطمينان
• امنيت
• سرعت
• کاهش هزينه ها
• قابليت دستيابی
• تسویه سریع و هم زمان حسابها

کاربرد سوئیفت در ایران

در سال 1364 کارشناسان بانک مرکزی ایران طرحی را برای عضویت ایران در شبکه سوئیفت ارائه کردند اما با توجه به این که در این زمان ایران درگیر جنگ تحمیلی با عراق شد، این طرح مورد توجه قرار نگرفت. اما در سال 1369 بانک مرکزی دوباره این موضوع را مطرح کرد و در دستور کار خود قرار داد و در نهایت پس از آماده سازی زیر ساخت ها در اواخر سال 1370 این درخواست ارائه شد.

در آذر ماه سال 1371 درخواست ایران مبنی بر عضویت در شبکه سوئیفت پذیرفته شد و بانک های مرکزی، صادرات، ملی، تجارت، ملت و سپه به عضویت این شبکه درآمدند.

اما دوباره در سال 1390 دسترسی ایران به این شبکه به دنبال بالا گرفتن تحریم ها قطع شد.

پس از دست یابی به توافق برجام در سال 1394، ولی الله سیف، رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرد که سوئیفت به عنوان روشی برای نقل و انتقالات بانکی از هم اکنون می تواند کار خود را دوباره در ایران آغاز کند. در نهایت در روز 27 دی 1394 با اجرای برجام، تحریم سوئیفت از ایران برداشته شد.

پس از لغو تحریم، علاوه بر بانک های قبلی، بانک های رفاه کارگران، توسعه صادرات، سپه، پست بانک، صنعت و معدن، بانک ایران و اروپا، بانک توسعه همکاری، سینا، ملت و ملی به سوئیفت متصل شدند. البته پیش از این بانک های کارآفرین، اقتصاد نوین، دی، سامان، پاسارگاد، پارسیان، مسکن و کشاورزی به سوئیفت متصل بوده اند.

از جهات زیادی سوئیفت شبیه به وسترن یونیون از دیگر روش های پرداخت بین المللی است.