چک صیاد چیست و چه مزیتی نسبت به چک های معمولی دارد؟

صیاد کوتاه شده عبارت صدور یکپارچه الکترونیکی چک است که این سامانه به منظور یکپارچه سازی و متمرکز کردن فرآیند صدور دسته چک های بانکی از سوی بانک مرکزی ساخته شده است. مزیت یکپارچه سازی و متمرکز کردن درخواست دسته چک، امکان اعتبارسنجی صاحبان حساب و امضا است و به این ترتیب از اختصاص دسته چک به افراد فاقد صلاحیت و افراد با پیشینه بد بانکی جلوگیری می کند. این که دسته چک صیاد چه مشخصاتی دارد، ساز و کار آن چیست و چه مزایایی دیگری نسبت به چک های معمولی که تا به حال توسط انواع بانک ها صادر می شده، دارد را در ادامه خواهیم دید.

از این پس صاحبان دسته چک های عادی می توانند با تبدیل آن به چک صیاد با اطمینان بیشتری نسبت به گذشته از این روش برای پرداخت های خود استفاده کنند. البته در آینده نزدیک تبدیل چک های معمولی به چک صیاد اجباری می شود و چک های قدیمی فاقد اعتبار خواهند بود.

سیاست گذار با توجه به کارکرد دسته چک در بازار و استفاده به عنوان روشی برای نقد کردن طلب، موعد های طولانی مدتی را تعیین کرده است. از شهریور ماه سال 1397 وصول چک ها در قالب دسته چک غیر صیادی تغییر می کند. چک های صادر شده غیر صیادی از شهریور ماه به بعد فقط در بانک مرجع صادر کننده قابل وصول و نقد شدن است. در ادامه هدف این است که با محدود تر کردن امکان استفاده از چک غیر صیادی، تنها چک موجود در دست مشتریان، چک صیاد باشد.

به گفته مقام های بانک مرکزی، فاز کنونی، فاز اول سامانه صیاد است و پس از سازماندهی دسته چک ها، در مرحله بعد این روند برای چک های رمز دارد و چک های مباده ای بین بانک ها نیز به اجرا در می آید.

دلیل گذار به دسته چک صیاد به جای چک معمولی

چک همیشه وسیله ای مهم در سیستم پرداخت بوده و همیشه نقش قابل ملاحظه ای را در پرداخت هزینه معاملات کوچک و بزرگ داشته است؛ با این حال در سال های گذشته با وجود برخی مسائل مانند افزایش تعداد چک های برگشتی تا حدودی اعتبار چک را کاهش داد و افرادی که طرف حساب این چک ها بودند همیشه برای وصول آن نگرانی هایی داشته اند.

گزارش های منتشر شده از سوی بانک مرکزی در این باره، از روند رو به رشد چک های بازگشتی در سال های گذدشته خبر می دهد به طوری که در آمار این بانک در حدود 9.3 میلیون فقره چک ارائه شده که از این تعداد 7.8 میلیون وصول و 1.5 میلیون فقره آن برگشت خورده است که عمده دلایل آن به عدم داشتن موجودی کافی در حساب بانکی شخص ارائه دهنده چک بر می گردد.

به منظور جلوگیری از همین مشکلی در چند سال گذشته اقداماتی برای جلوگیری از افزایش رقم چک های برگشتی صورت گرفته که یکی از مهم ترین آن ها راه اندازی سامانه صیاد است. این سامانه در سال 1394 مطرح و پیگیری و اوایل مهر ماه سال 1396 نیز از آن رونمایی شد.

همان طور که پیش از این هم گفته شده اصلی ترین دلیل وجود سامانه صیاد، صدور چک به صورت یکپارچه به منظور اعتبار سنجی ، کنترل دقیق صلاحیت متقاضی دسته چک و امکان استعلام ساده تر وضعیت عملکرد صادر کننده چک است. همین چندی پیش خبر امکان تعویض دسته چک بانک سامان با چک صیاد را اعلام کردیم و برخی از بانک ها نیز از پیش اقدام به تعویض دسته چک های خود کرده اند و اما همچنان برخی دیگر از بانک دست به کار نشده اند.

برای تعویض دسته چک خود می توانید به صورت حضوری و غیر حضوری اقدام کنید و در برخی از بانک ها این کار از طریق همراه بانک وجود دارد و نکته مهم تر این است که چک های معمولی بانک ها تا شهریور ماه سال 1397 قابل استفاده هستند و پس از این مدت فاقد اعتبار می باشند و صاحب حساب می بایست به منظور تعویض دسته چک و تحویل دسته چک قدیمی مراجعه کند.

یک قابلیت ویژه برای استعلام وضعیت کارکرد حساب دارندگان دسته چک صیاد، امکان استعلام از طریق پیامک است که با ارسال پیامی به سامانه پیامکی که بعدا از سوی بانک مرکزی اعلام خواهید شد، قادر خواهید بود تا از وضعیت اعتبار صادر کننده چک مطمئن شوید.

علاوه بر این با اختصاص یک شناسه یکتا به هر برگ از چم صیاد امکان استعلام و پیگیری وضعیت چک از طریق همین سامانه پیامکی برای گیرنده چک وجود دارد که باعث افزایش اعتبار دسته چک در نظام معاملاتی کشور می شود.

به طور خلاصه سامانه صیاد مزیت های زیر را داراست :

• اختصاص شماره شناسه یکتا به هر برگ از دسته چک صیاد
• ساده تر شدن پیگیری هر برگ چک صیاد در سراسر کشور
• امکان استعلام اعتبار صاحبان حساب و امضا
• جلوگیری از صدور دسته چک برای افراد با سو پیشینه مالی
• اختصاص بارکد دو بعدی به هر برگ از چک که حاوی اطلاعات برگ چک و صاحب حساب است
• تشکیل یک بانک اطلاعاتی یکپارچه از وضعیت صدور چک در سراسر کشور
• امکان گزارش گیری و آمار از وضعیت دسته چک های صادر شده در کشور

مشخصات ظاهری دسته چک صیاد

بر خلاف دسته چک های معمولی که بانک صادر کننده چک طرح و شکل و شمایل مخصوص به خود را بر روی چک ها اعمال می کرد، دسته چک صیاد به صورت یک دست و با رنگ گلبهی و ابعاد یکسان است.

علاوه بر ویژگی های ظاهری که برای یکسان سازی تمامی چک ها صورت گرفته، سه ویژگی امنیتی در این چک نیز وجود دارد که در سطح اول سری و سریال های چک به صورت برجسته چاپ شده و با لمس از طریق دست قابل تشخیص است. در سطح دوم ویژگی های امنیتی تصویری به شکل واتر مارک و طرح مخفی که با قرار گرفتن چک در معرض نور مشخص می شود، را در این چک ها تجربه می کنیم و در نهایت سومین طرح امنیتی این است که ویژگی در این چک ها قرار داده شده که ابزار های خاصی می توانند اصالت چک را مورد بررسی قرار دهنده که توسط بانکداران و اشخاصی که استفاده مستمر از این چک ها را دارند قابل تهیه است.

بررسی جنبه های مختلف دسته چک صیاد

افزایش اعتبار چک

رئیس کل بانک مرکزی ایران، وجود سامانه صیاد را گامی بزرگ برای بازگشت اعتبار از دست رفته به چک می داند. اعتباری که به دلایل مختلف در طی سال های گذشته از این برگ گرفته شده است. در گذشته به دلیل مشکلات موجود در سیستم بانکی و اعتباری کشور و نبود قوانین مشخص و شفاف در این زمینه، چک به عنوان ابزاری برای تامین مالی کوتاه مدت در نظر گرفته می شد.

فراهم شدن امکان نظارت اعتباری

با به راه افتادن سامانه صیاد توسط بانک مرکزی، از این پس امکان نظارت این نهاد ناظر علاوه بر گردش پولی حاصل از چک، بر جریان اعتباری پرداخت نیز امکان پذیر می شود. با مورد استفاده قرار گرفتن این سامانه عملا در بخش اعتبار پرداختی، امکان رصد جریان چک ها وجود دارد. در سال های گذشته فقدان یک سامانه جامع درباره اطلاعات ارقام چک ها و سوابق افراد، باعث کاهش کارایی این ابزار شده و در نتیجه از اعتبار این ابزار کاسته شده بود.

عملکرد سامانه صیاد به این صورت است که مشتری با مراجعه به شعبه، ثبت اولیه درخواست صدور دسته چک صیاد را انجام می دهد و در صورت تایید از سوی رئیس شعبه، درخواست مورد نظر به متظور استعلام به سامانه صیاد بانک مرکزی فرستاده می شود. در صورتی که درخواست دهنده دسته چک از نظر بانک مرکزی دارای شرایط دریافت چک باشد، درخواستش از سامانه صیاد به گروه صدور دسته چک به منظور شخصی سازی و چاپ چک ارسال می شود.

شماره چک یکتا

از دیگر نکات مهم در طراحی چک صیاد داشتم شماره یکتا است. شماره یکتا شماره ای برای هر برگ از دسته چک است که به گیرنده آن برگ امکان این را می دهد تا با ارسال یک پیامک از میزان اعتبار فرد صادر کننده چک آگاه شود. با پیامک کردن کد یکتا به شماره ای که در آینده اعلام می شود اطلاعات پایه فرد صادر کننده چک برای گیرنده چک فرستاده می شود. هدف از این کار کاهش تنش های ناشی از صدور چک های بی محل توسط افراد دارای سو پیشینه مالی است. علاوه بر این امکان جعل این چک ها بسیار کاهش می یابد.

اما تنها وجه تمایز چک های صیاد مختلف تنها در نام و نماد بانک صادر کننده آن است. در صورتی که اولیت چک یک دارنده حساب برگشت داده شود، به دلیل وجود امکان استعلام حساب، افراد می توانند از سابقه این فرد مطلع شوند و با مشکل یکسانی با اولین فردی که دارای چک برگشتی است، روبرو نشوند.

حذف قدرت صدور چک توسط بانک ها مختلف

یکی دیگر از ویژگی های مهم استفاده از چک صیاد، حذف قدرت صدور چک توسط بانک است. در این سامانه شعب بانکی دیگری نقشی در صدور چک ندارند بلکه فرد درخواست کننده از طریق سامانه بانک مرکزی اعتبار سنجی شده و دسته چک برای صادر می شود و در نهایت دسته چک چاپ شده خود را از بانک مورد نظرش دریافت می کند. یکی از مشکلاتی که در خصوص صدور چک توسط بانک ها وجود داشت، عملکرد سلیقه ای و مختص به هر بانک بوده که همین باعث وجود چک های فاقد اعتبار می شد.

در کنار اقدام برای داشتن یک سیستم متمرکز صدور دسته چک، کار هایی هم برای نظم و سامانه بخشیدن به بازار معاملات ارزی با سامانه نیما صورت گرفته است.